راهبران اجتماعی
مقدمه
با مروری بر موفقیت‌های جوامع انسانی، در بین آنها، افرادی را می‌بینیم که نقشی پررنگ‌تر در به ثمر نشستن این فعالیت‌ها داشتهاند. این افراد، فعالانی اجتماعی هستند که با انگیزه درونی و کاملاً خودجوش در اجتماع فعالیت می‌کنند؛ دغدغه اصلی آنها حل مسائل جامعه است؛ سعی می‌کنند از ظرفیت افراد جامعه برای حل این مسائل استفاده کنند و همیشه جلودار این حرکت‌ها هستند.
در الگوی تعالی اجتماعی رسالت، این افراد با عنوان «راهبران اجتماعی» شناخته می‌شوند و به عنوان پرچمدار و دغدغه‌مند اجتماعی، نقشی جدی را در شکل‌گیری جمع‌های مردمی تحت عنوان «کانون‌های همیاری اجتماعی» و نیز بسیج اعضای این کانون‌ها در انجام فعالیت‌های مختلف در جامعه، به طور کاملا داوطلبانه و خودجوش ایفا می‌کنند.
به بیانی دیگر، راهبران اجتماعی، یک از ارکان مهم نهاد مردمی رسالت هستند که در مسیر رسیدن به سبک بهتر کاروزندگی، نقش بسزایی ایفا می‌کنند. راهبران اجتماعی به عنوان پیشرو و امام، ظرفیت یک اجتماع را هدایت کرده و از همه زیرساخت‌هایی که الگوی تعالی اجتماعی رسالت در اختیارشان قرار داده، برای توسعه منطقه خود بهره می‌برند.
نقش راهبران اجتماعی در الگوی تعالی اجتماعی رسالت به قدری کلیدی است که می‌توان گفت بدون وجود آنها، اهداف الگوی تعالی اجتماعی رسالت (نظیر ارتقای همیاری اجتماعی، فرهنگ قرض‌الحسنه و کارآفرینی اجتماعی)، چندان قابلیت همگانی شدن، پایدار شدن و استمرار در جامعه را ندارد.
ویژگی‌های راهبر اجتماعی
راهبران اجتماعی در الگوی تعالی اجتماعی رسالت، ویژگی‌های بارزی دارند که در اینجا اهم آنها را مرور می‌کنیم:
«راهبران اجتماعی» بانیان و پرچمدار شکل‌گیری کانون‌های همیاری اجتماعی هستند و سعی می‌کنند از ظرفیت مردم برای حل مسائل خودشان استفاده کنند. اعضای «کانون‌های همیاری اجتماعی» با جلوداری راهبران اجتماعی گردهم می‌آیند و سعی بر این دارند که اقداماتی جمعی برای بهبود کار و زندگی اعضای جامعه خود انجام دهند.
ممکن است در جامعه تعداد زیادی فعال اجتماعی وجود داشته باشد، اما از بین آنها، فقط تعدادی راهبر اجتماعی هستند. این افراد علاوه بر دغدغه اجتماعی، مسائل مختلف جامعه خود را به خوبی می‌شناسند و ثانیاً این قابلیت را دارند که جمع‌های مردمی را حول این مسائل، بسیج نموده و ثالثاً می‌توانند همه ظرفیت‌های اقتصادی-اجتماعی موجود در جامعه را برای به ثمر نشستن این اتفاق، بکار بگیرند.
راهبران اجتماعی، یک تخصص ندارند؛ بلکه مساله‌محور حرکت می‌کنند. با توجه به مسأله اجتماعی، یک روز مسأله اجتماعی، دفاع است، روز دیگر آب است، یک روز سواد است، یک وقتی مسأله اجتماعی یک پل بود، یک روز مسجد است، روز دیگر اشتغال است. لذا راهبران اجتماعی، همزمان به ابعاد مختلف جامعه توجه دارند.
راهبران اجتماعی، منصوب‌شدنی نیستند بلکه از قبل در هر جامعه‌ای وجود دارند و در این میان، الگوی تعالی اجتماعی رسالت، آنها را مجهز به ابزارها و سامانه‌هایی می‌کند تا بهتر بتوانند در جامعه، نقش‌آفرینی کنند.
راهبری اجتماعی، یک جایگاه سازمانی یا اداری نیست، بلکه کاملاً امری داوطلبانه و برخواسته از اعتقادات و باورهای درونی افراد است. لذا این افراد، برای نقش‌آفرینی در جامعه، با انگیزه‌های اجتماعی خود فعالیت می‌کنند و چشم‌داشت هیچگونه پاداشی را از افراد یا سازمان‌ها ندارند.
باتوجه به اینکه کانون‌های همیاری اجتماعی، محدودیت جغرافیایی خاصی ندارند و اعضای آن می‌توانند از مناطق مختلف باشند، فعالیت راهبران اجتماعی نیز به تبع، محدود به جغرافیا نیست و می‌تواند اعضایی را از مناطق مختلف کشور و دنیا دربرگیرد.
انواع نقش‌آفرینی راهبر اجتماعی
راهبر اجتماعی، یک فعال اجتماعی است و این راهبری، دامنه فعالیت گسترده‌ای را دربرمی‌گیرد. یک راهبر اجتماعی ممکن است صرفاً راهبری اعضای یک هسته کارآفرینی اجتماعی یا هسته اعتماد اجتماعی را ایفا کند (راهبر هسته)؛ ممکن است یک کانون همیاری اجتماعی را شکل دهد و آن را راهبری کند (راهبر کانون)؛ ممکن است نقش راهبری‌اش فراتر از یک کانون بوده و پرچمدار چند کانون همیاری اجتماعی باشد؛ حتی ممکن است دغدغه‌اش یک روستا یا یک محل یا شهر را هم دربرگیرد. برخی نیز آنچنان دغدغه اجتماعی پررنگی دارند که به منطقه خود راضی نمی‌شوند و مسائل اجتماعی روستاها یا شهرهای اطراف را نیز دنبال می‌کنند.
راهبر اجتماعی در همه موارد فوق، باتوجه به اشرافی که بر ابعاد مختلف الگوی تعالی اجتماعی رسالت دارد و از طرفی باتوجه به شناختی که از مسائل و دغدغه‌های اعضای کانون‌های همیاری اجتماعی حاصل کرده، اعضا را حول این مسائل رهبری و بسیج می‌کند و از ظرفیت انواع سامانه‌های «اِم رسالت» نیز برای تسهیل این اقدامات بهره می‌برد. در ضمن راهبر اجتماعی باتوجه به ارتباطاتی که با رهیاران و سازمان‌های رهیاری دارد، در تسهیل امورات اعضا در رابطه با انواع سامانه‌ها، آنها را همراهی می‌کند و مشاوره‌های لازم را می‌دهد. البته در کنار راهبر اجتماعی، راهبران و همیاران کانون‌ها نیز فعالیت دارند و هر کدام سعی می‌کنند گوشه‌ای از کار را بگیرند تا امورات اعضا به بهترین شکل پیش برود.
نمونه‌هایی از راهبران اجتماعی
آقای فتوحی؛ روستای چاهوک شهرستان تفت
روستای چاهوک واقع در شهرستان تفت استان یزد، روستایی با قدمتی دیرینه است که مفهوم همیاری اجتماعی در آن پررنگ است. مردمان این روستا هر کجا که نیاز بوده است پای به میدان گذاشته‌اند و هر کس به اندازه توانش در آبادانی روستا سهیم شده است. در این میان، آقای فتوحی به عنوان راهبر اجتماعی در این منطقه فعالیت چشمیگری در راهبری اقدامات اهالی روستا داشته است. از جمله اتفاقاتی که رقم خورده چنین است:
نگینی در دل کویر
آقای فتوحی یک کانون همیاری اجتماعی با 250 عضو در روستا شکل داده و چند حامی هم برای حمایت از کانون شناسایی کرد. سه اولویت اصلی پرداخت وام به اعضای کانون، اشتغال، ازدواج و مسائل ضروری مردم بود. این اتفاق باعث شد که هروقت، برای یک عضو؛ مسأله‌ای پیش می‌آمد، آقای فتوحی با استفاده از اعتبارهایی که اعضای کانون و حامیان در بانک قرض‌الحسنه رسالت داشتند، وامی را برای آن عضو فراهم می‌کردند تا مسأله حل شود.
آقای فتوحی برای ارتقای همیاری مردم، ساختارهایی اجتماعی (با عنوان کمیسیون) حول موضوعات مختلف همچون ورزش، زنان، عمرانی و اجتماعی شکل داده که اهالی روستا در موضوعات مختلف روستا تصمیم‌گیری و اقدامات جمعی انجام می‌دهند.
آقای فتوحی برای جلوگیری از مهاجرت اهالی روستا، به فکر اشتغال‌زایی می‌افتد تا نهایتاً منجر به مهاجرت معکوس شود. این اتفاق منجر به شکل‌گیری چندین کاروکسب خرد و خانگی در رشته‌هایی همچون لبنیات، گردشگری، دام و طیور، قالی‌بافی و پوشاک شده که نه تنها نیاز روستا به این محصولات را برطرف کرده، بلکه موجبات عرضه به گردشگران را نیز فراهم آورده است.
یکی از نوآوری‌های آقای فتوحی و همراهانش برای احیای هویت بومی و نیز رونق گردشگری روستا، برگزاری سالیانه جشنواره بومی «25 بهمن» یا «اسفند ملتی» است که طی آن مردم وابسته به روستا از سراسر کشور و نیز جمعی از گردشگران حضور پیدا می‌کنند و مراسم فرهنگی متنوعی اجرا می‌گردد و در ضمن، محصولات و صنایع دستی روستا به میهمانان عرضه می‌شود. این رویداد، به ثبت ملی رسیده است.
سایر اقداماتی که برای توسعه روستا انجام شده، عبارتند از: تجهیز مدارس، تأسیس خانه ورزش، تأسیس سیل‌بند و دیوار ساحلی، تعریض بافت مسکونی روستایی برای اصلاح بلوار اصلی روستا، احیای قنوات، برگزاری مراسم پیاده‌روی خانوادگی و اعزام زیارت اولی‌ها به مشهد مقدس.
آقای عِشقان مَلِک؛ محله محمودآباد (مردآباد) شهر یزد
همدلی و همیاری در یک محله، یکی از کلیدهای پیشرفت در هر منطقه است که اهالی محله محمودآباد (مردآباد) یزد به خوبی از این کلید بهره برده‌اند و اتفاقات زیبا و دلنشینی را رقم زدهاند. اهالی این محله با راهبری اجتماعی آقای عشقان ملک و با بهره‌گیری از ظرفیت الگوی تعالی اجتماعی رسالت توانسته‌اند در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، فعالیت‌های چشمگیری را صورت داده و معنای واقعی یک محله را با اقدامات عملی و راهبردی خود به تصویر بکشند. از جمله اتفاقات شیرینی که در این محله رقم خورده چنین است:
آقای عِشقان مَلِک
حدود 4 سال پیش، از بین اهالی محله 7 هزار نفری محله مردآباد، یک کانون همیاری اجتماعی با محوریت آقای عشقان ملک شکل گرفت که تاکنون 3300 عضو دارد.
نکته جالب در این کانون این است که تنها 30 درصد اعضای کانون از اهالی محل هستند و مابقی از محله‌های اطراف و حتی شهرهای اطراف می‌باشند. این نشان می‌دهد آقای عشقان ملک تنها به محله خود بسنده نکرده و تلاش کرده این فرهنگ همیاری و همدلی را به فراتر از محله خود گسترش دهد.
در ضمن، آقای عشقان ملک تلاش کرده است تا از ظرفیت شرکت‌های خصوصی و خیرین به عنوان حامیان اعتباری این کانون بهره ببرد. با این اتفاق، این شرکت‌ها اعتبار حساب پس‌انداز خود در بانک قرض‌الحسنه رسالت را در اختیار راهبر و همیار کانون همیاری اجتماعی قرار می‌دهند تا صرف نیازها و پروژه‌های توسعه‌ای محله شود.
از اعتبارات قرض‌الحسنه‌ای که با همیاری اعضای کانون و حامیان مهیا شده است، تاکنون 3 هزار عضو، وام قرض‌الحسنه در موضوعات مختلف (معیشت، ازدواج، فرزندآوری و کاروکسب‌های خانگی) دریافت کردهاند.
از جمله اقدامات شایان ذکر کانون همیاری اجتماعی برای کاهش آسیب جرایم اجتماعی در محل، تأسیس مجتمع ورزشی و تشکیل تیم فوتبال ساحلی در سطح لیگ برتر، برگزاری دوره‌های فرهنگی مدارس، نوسازی خانه بهداشت، حمایت از جوانان و خانواده‌ها در کاروکسب‌های خانگی می‌باشد.
این اتفاقات که منجر به همبستگی بیشتر اهالی محل شده، کاهش چشمگیری در میزان جرم و جنایت به همراه داشته، به طوری که در دو سال اخیر، فقط 7 پرونده قضایی تشکیل شده است. این آمار در مقایسه با محله‌های مجاور، بسیار قابل تأمل است.
در حال حاضر، این محله، به محله ی نمونه در استان یزد در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی تبدیل شده و منجر به الگوگیری سایر محله‌ها از آن گشته است. به طور مثال، محله امام شهر یزد به دنبال این هستند که همین مدل را برای تعالی منطقه خود بکار گیرند و آقای عشقان ملک در حال انتقال تجارب به اهالی این محل می‌باشد.
آقای خوشبین؛ روستای شیخ محله، شهرستان صومعه سرا، استان گیلان
موسی خوشبین، یک فعال اجتماعی است که در کنار کشاورزی و دامداری در روستای شیخ محله، در تلاش است تا مسائل و مشکلات اعضای محل را با همدلی و همراهی خود مردم، حل کند. «حاج موسی» اعتقاد راسخی به فرهنگ قرض‌الحسنه دارد و هرجا و هرزمان به دنبال ترویج این فرهنگ در بین مردم بوده و از ظرفیت کانون همیاری اجتماعی «ولایت مهدی» برای حل مشکلات مردم، بهره می‌برد. از جمله اقداماتی که توسط اعضای کانون رقم خورده، چنین است:
آقای خوشبین؛ روستای شیخ محله
حاج موسی از ظرفیت حامیان کانون و نیز همیاری اعضای کانون برای تأمین اعتبار وام قرض‌الحسنه برای اعضا در موضوعات مختلف (نظیر خرید منزل، توسعه کاروکسب‌های خرد، تجهیز زمین ورزشی و …) بهره برده است.
موسی خوشبین علاوه بر تسهیل اعطای وام قرض‌الحسنه، تلاش کرده است تا هرجایی که امکان خدمات اقساطی به مردم وجود دارد، آن را ایجاد کند. به عنوان مثال، باتوجه به پرهزینه بودن خدمت دندانپزشکی، با یک دندانپزشک هماهنگ کرده تا هزینه‌های دندانپزشکی بیماران، به صورت اقساط یک‌ساله ارائه شود.
فعالیت‌های حاج موسی در ترویج امر قرض‌الحسنه، به قدری چشمگیر و گسترده است که اهالی شهرستان صومعه سرا، بانک قرض‌الحسنه رسالت را با عنوان «موسی بانک» و کارت رسالت را با عنوان «موسی کارت» می‌شناسند و به کاربردن این عنوان از زبان اهالی منطقه با لبخند همراه است و این لبخند هم، حال حاج موسی را خوب می‌کند.
حاج موسی اعتقاد دارد که باید مردم، کانون‌های مختص خودشان را شکل بدهند که در همین راستا، تاکنون 20 کانون همیاری اجتماعی در روستاها و شهرهای مختلف شکل گرفته است. هریک از این کانون‌ها، راهبران و همیاران خودشان را دارند و موسی تمام تلاشش را کرده تا این افراد، تسلط کافی به سامانه‌های اِم رسالت داشته باشند و خودشان بتوانند امورات اعضایشان را به پیش ببرند.
بیبی ماه؛ فولادشهر استان اصفهان
بی بی ماه بهرام‌زاده، یک دغدغه‌مند اجتماعی است که سالها عمرش را وقف حل معضلات اجتماعی (بخصوص اعتیاد و بیکاری زنان سرپرست خانوار) در فولادشهر اصفهان نموده است. ایشان در سال 97 با الگوی تعالی اجتماعی رسالت آشنا می‌شود و کانون همیاری اجتماعی «میثاق بانوان فولادشهر» را شکل می‌دهد تا بتواند با استفاده از ظرفیت سامانه‌های اِم رسالت و نیز همیاری خود اعضا، مسائل آنها را حل کند. از جمله اتفاقاتی که برای اعضای این کانون رخ داده چنین است:
بیبی ماه؛ فولادشهر استان اصفهان
بی بی ماه علاوه بر گردآوری اعتبارات قرض‌الحسنه‌ای که اعضای کانون در اختیارش می‌گذاشتند، با شناسایی حامیانی نظیر مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، شهرداری، سازمان بهزیستی و کمیته امداد، زمینه اعطای وام به اعضای کانون را تسهیل کرد.
ایشان با تأسیس کمپ ترک اعتیاد، تعداد زیادی از بانوانی که در دام اعتیاد گرفتار شده بودند را به دامن اجتماع بازگرداند و حتی برای آنها، زمینه کاروکسب خانگی را با اعطای وام از اعتبارات قرض‌الحسنه اعضای کانون فراهم کرد.
بی بی ماه با توجه به تخصصی که در رشته پوشاک دارد، در تجهیز و آموزش بانوانی که تازه شروع به کار کردهاند، با آنها همراه است. وی همیشه در تلاش است در طول سال به آنها سرکشی کند تا اگر مشکلاتی در فرایند کار وجود داشت، آنها را یاری نماید.
ایشان تاکنون موفق شده است با پادرمیانی و مشاوره با خانواده‌های در حال فروپاشی، از وقوع بیش از 500 مورد طلاق حتمی جلوگیری کند.
دغدغه بی بی ماه در مورد خانواده زندانیان، ایشان و همراهانش را ترغیب کرد تا با استفاده از اعتبار قرض‌الحسنه، فقط در سال 1401، زمینه آزادی 23 زندانی مالی (با مبلغی در حدود 8 میلیارد تومان) را فراهم کند.
بی بی ماه در زمینه امورات فرهنگی خانواده‌های اعضا نیز فعال است و تاکنون موفق شده است تعداد 3300 زیارت اولی را با کمک حامیان کانون، به بارگاه مقدس امام رضا (ع) اعزام کند.
بی بی ماه و همراهانش در بحران‌هایی نظیر سیل، زلزله و کرونا هم فعالیت چشمگیری داشتهاند و در این زمینه تاکنون حدود 6هزار سبد حمایتی را به اقشار هدف رسانده‌‌اند.